Nekada manastir, centar pismenosti župe Moravice: Crkva Svetog Đorđa u Godoviku

Selo Godovik, osam kilometara udaljeno od Požege na putu ka Arilju, skriveni je dragulj ovog kraja i po prirodnom ambijentu u kome je smešteno a i zbog mnogih detalja iz predanja,  istorije i kulturne baštine i lokalne zajednice i srpskog nacionalnog identiteta.

U Godoviku je, kažu priče, postojala i rimska naseobina i to toliko živa, da je u centru današnjeg sela, između crkve Svetog Đorđa i crkve Sv. Ilije postojala tržnica, na raskršću važnih rimskih puteva, zbog koje se taj deo sela i danas zove Pijac. Detaljnija arheološka istraživanja nisu vršena, ali se su i na plićim iskopavanjima prilikom obnove crkve kao i tokom  poljoprivrednih radova nalazili ostaci kamenih ploča iz ovog doba, a nekoliko ploča nalazi se u porti crkve Svetog Đorđa.

Crkva Sv. Ilije u centru Godovika

Crkva Svetog Ilije, prva na koju se nailazi u samom centru sela, napravljena je po uzoru, i arhitektonski je vrlo slična sa užičkom crkvom Svetog Đorđa, a priča kaže da je nastala tako što su se tada jaki, godovički trgovci, dali u takmičenje sa užičkim, ne zaostajući sa prilozima izgradnji, pa su i izgrađene u istom periodu od 1855. do 1858. godine Na žalost, mesto za izgradnju godovičke crkve nije bilo srećno izabrano, budući da  odabrano zemljište nije bilo podesno za bilo kakvu gradnju, pa su se usled velikog broja podzemnih vodenih tokova temelji jako brzo slegli a zidovi počeli da se „razilaze“. Intervencijom države i crkve, ovo zdanje je unutra utegnuto šipovima, i još uvek ponosno stoji u centru sela, ali se više ništa za nju, do sasvim izvesnog kraja, ne može uraditi. Na pola puta između ove dve crkve postoji mali kameni spomenik sinu graditelja crkve poreklom iz okoline Šapca, petnaetogodišnjem dečaku koji je zajedno sa ocem bio deo majstorske zajednice koja je podizala crkvu. Prilikom izgradnje zvonika je pao i poginuo na licu mesta, pa je i sahranjen nedaleko od mesta događaja. Blagodeti ovog hrama još uvek uživaju stanovnici Godovika na službama a posebno je dragocen običaj meštana da ovde skupa dočekuju Badnje veče.

Predanje kaže da je crkva Svetog Đorđa u Godoviku izgrađena u isto vreme kada i crkva Svetog Ahilija u Arilju, a tokom XIV veka bila je metoh ariljskog manastira. O ranoj prošlosti ove crkve (nekada manastira) nema pouzdanih podataka, ali se zna da je bio sedište župe Moravice i jedini prosvetni i kulturni centar ovog kraja. U ovom delu istorije crkve Sv. Đorđa u Godoviku pominje se iguman manastira, Josip Mandopara, za čije vreme je Godovik preuzeo ulogu centra za obrazovanje u ovom kraju. Dragiša Lapčević, pišući o prvom požeškom učitelju, Pavlu Stojiću o kome kaže da je „Sve do izgradnje nove crkve u Požegi, 1846. sa đacima išao u  manastir Godovik na bogosluženje“. Manastir gubi na značaju nakon smrti igumana Mandopare (1829.), i od 1833. , za vreme užičkog Nikifora Episkopa, postaje parohijska crkva.

Unutrašnost crkve Sv.Đođa

Svedočanstvo o postojanju manastira u XVIi veku jeste i sačuvani antiminis koji je osvetio Partijarh Arsenije Treći , 1692. godine i koji se danas nalazi u Kraljevu, u sedištu Epahije gde je pohranjen sa sličnim crkvenim relikvijama.

U Letopisu sveštanika Milomira Crkovića, pominje se da je jeromonah Josip 1780 godine „obnovio crkvu i dozidao pripratu, prepokrio šindrom i ozidao kameni zid oko svoje crkve. Spoljni trem- priprata imao je samo stubove i štitio vernike od nevremena.“ Pominje se i zapis sa zapadnog portala naosa koji kaže „1808. godine obnovljen pri vernom Georgiju Petroviću“. Po predanju stara godovička crkva imala je drveni zvonik prekrivne šindrom, a knez Miloš Obrenović je 1833. poklonio zvono koje se danas nalazi na crkvi Svetog Ilije u Godoviku. Za vreme Prvog svetskog rata 1914-1918. zvono je bilo sakriveno, zakopao ga je prota Spira Ostojić preko puta crve Svetog Ilije da ne bi bilo pretopljeno.

Crkva Sv. Đorđa je više puta rušena, a Joakim Vujić nam je, takođe,  ostavio podatak da je crka obnovljena 1808. godine , u vreme vladavine Karađorđa. U svom delu “Putešestvije po Srbiji” kaže: Godovik. Nedaleko od sela ovog jes jedan opštežiteljni manastir koje se ravnim imenom Godovik zove. Ovaj manastir leži od istočne , zapadne i južne stranem između  kamenim stenama, negde od severne ukazuje se jedan prostor s prekrasnim livadama. Nedaleko ot ovog manastira proističe jedan istočnik koji se takožde Godovik zove. Ovaj posle čini jedan potok na kojim vodenice nameštene stoje.” Vujić dalje opisuje mobilijar, i između ostalog kaže da na oltaru sa Časnom trpezom “lezi Svjato evangelije sa srebrom okovano, na proskomodiji jest jedan pozlaćeni putir i jedan u kutijici razloženi zlatni krst sa životvorjaščim drevom, a kod ovog kresta i jošte jedna kutijica za svete mošti”.

 Ponovo je rušena tokom ustanaka, da bi nakon Drugog srpskog ustanka bio obnovljena. Pedesetih godina 20. veka crkva Sv. Đorđa je ponovo ugrožena, zbog otvaranja kamenoloma u blizini. Poslednja obnova izvedena je 1985. godine, a od 1997. hram Sv. Đorđa funkcioniše kao parohijska crkva. Proglašena je za spomenik kulture velikog značaja.

Arhitektonski gledano, crkva je jednobrodna kamena građevina, sa polukružnom apsidom na istoku, naosom koji je nadvišen kupolom. Pažnju istraživača izazvao je raški arhitektonski koncept primenjen na ovoj građevini. Građena je od dve vrste kamena: sige i kamena vulkanskog porekla koji su povezivani krečnim malterom. Poligonalna apsida na istoku je karakteristika unutašnjosti ove crkve. Naos ima dva traveja međusobno odvojena masivnim stubovima. Zapadni travej je izuzetno uzak, u osnovi površine oko pola metra. Priprata je jednostavna , pravougaonog oblika, i sa naosom je povezana ulazom nad kojim je, u luneti, prikazan Hristos koji blagosilja. Jedan prozorski otvor nalazi se na vrhu zapadne fasade, po jedna monofora na bočnim zidovima priprate i po jedna na bočnim zidovima naosa, a takođe i jedna na vrhu zida koji razdaja naos i pripratu, ispod svoda.

Očuvani ikonostas potiče iz 1813. godine, o čemu svedoči zapis na prestonoj ikoni Isusa Hrista, radu Aleksija Lazovića. Na vrhu je  Raspeće Hristovo sa Bogorodicom i Jovanom. U prvoj zoni nalaze se predstave velikih praznika, a ispod njih su poprsja apostola.Tačno iznad carskih dveri, u medaljonu je prikazan Hristos , usnuo na oborenom krstu sa simbolima stradanja  iznad koga je svevideće oko. Severno od carskih dveri je Bogorodica sa malim Hristom, a južno od njih- Hristos na tronu.

Na severnim vratancim a koja vode u oltar predstavljen je arhistratig Mihailo, dok je na južnim Sveti arhanđel Rafail. Na dverima je predstava Blagovesti Bogorodici, iznad kojih su, u dva medaljona, predstavljeni pravedni carevi, David i Solomon.

Jedna od najlepših vrata  hramova iz doba Karađorđeve Srbije nalazila su se na severnoj i zapadnoj strani Godovika. Dvokrilna vrata na zapadnoj strani crkve izrađena su veoma dekorativno. Centralna  polja na levom i desnom krilu ispunjena su krupnim rozetama sačinjenim od šest jednakih delova koji formiraju krug. U središtu vrata nalazi se šestougaono saće, kao dominantan motiv. Tordirani stubić vrata deli na dve polovine. Na polukružnom nadvratniku urezan je priložnički tekst koji nam otkriva da su izrađena nova vrata „napodobije starih 1808. godine, priložništvom Stevana Mihailovića“. Autentična severna i zapadna vrata nalaze se u unutrašnjosti hrama.

Isti majstor izveo je i severna vrata, ukrašena veoma sličnim motivima. U gornjem polukružnom delu majstor je u bareljefu rezao floralne motive i jednostavne geometrijske ornamente. U donjem delu vrata, smenjuju se šestougaone i četvorougaone rozete, kao i redovi daščica koje formiraju cik-cak šaru.

Za manastir Godovik vezuje se i jedna rukopisna knjiga malog formata, „Godovički zbornik“ za koji se veruje da od tamo potiče, ali nije pouzdano utvđeno. Čuva se u Narodnom muzeju Užice, i potiče iz prve polovine XIX veka , i predstavlja prepis starijeg rukopisa. Sadrži recepte, razne zapise, tri pesme i devet poslovica.

Autor teksta: Milunka Nikolić, uz stručne konsultacije  istoričara umetnosti: Katarine Dogandžić Mićunović i Ivane Filipović, kao i uz saradnju na terenu od strane sveštenika crkve Sv. Đorđa, jereja Nebojše Vukadinovića.

Rad na terenu realizovan uz blagoslov Njegovog preosveštenstva Episkopa žičkog G. dr Justina.

Tekst je deo projekta „Sakralni biseri“ sufinansiranog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije.

Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Izvor:pasaz.rs

Komentari