Stara užička crkva, posvećena Svetom apostolu i evanđelistu Marku podignuta je 1721. godine. Smeštena je u delu grada poznatom po imenu stara Varoš ili Carina. Pisac „Samoukog rukopisa“, svedok burnih vremena u istoriji Užica pominje šejha Muhameda užičanina, koji je živeo u prvoj polovini XVIII veka. „Taj je šeik odobrio Srbima da načine sebi malo crkve đe će se Bogu moliti i još neke olakšice, te su zato neki Turci omrzli šeika. Tada je po svoj prilici podignuta Crkva Svetog Marka na Varoši.“
U sadašnjem obličju Crkva je podignuta 1828. godine, za vreme kneza Miloša Obrenovića, a na temeljima pomenute, starije, bogomolje iz prve polovine XVIII veka. Sa jugozapadne strane, u neposrednoj blizini Crkve, 1890. godine jedan užički spaxija je podigao lep, upečatljiv zvonik, visok 18 metara. Njegova dominacija iz gornje Varoši, svedočila je da je vreme ropstva prošlo i da je glas zvona utihnuo islamsku pesmu sa 34 džamije, koliko ih je bilo dok Turci nisu napustili Užice 1862. godine.
Više od same građevine i skromno oblikovane unutrašnjosti, duhovnu veličinu Stare užičke Crkve predstavlja bogata riznica ikona i bogoslužbenih predmeta. Ona je svedok da liturgijska svest hrišćana nije nestala ni u najtežim vremenima ropstva. Iz nje se vidi živa vera, da je ovaj svet Božji svet, a mi kršteni u ime Oca, Sina i Svetoga Duha, deca Božija. Ta vera je pobedila svet i ropstvo, ona je vrednija od svih građevina i svih carstva ovoga sveta. Ona čuva dušu, Ime i Imanje, jer sve će ovo biti i proći, a večno će biti samo ono što je osvećeno u Crkvi i Svetoj službi. Noseći u sebi ovakvu svest i veru, hrišćani Užica su blagodarni Bogu prilagali svojoj Crkvi ikone različitih slikarskih škola kao i bogoslužbene predmete: putire, krstove, kandila, kadionice, zlatovezne pokrivače i slično.
Među najznačajnije ikone Stare Crkve spada italo-kritski Hristos Svedržitelj iz XVI veka na kome dominira vizantijska duhovnost i renesansna preciznost. Ova ikona danas ukrašava vladičanski tron Crkve čuvajući liturgijsko znanje da je sad i ovde episkop Crkve ikona Hristova. Ovoj školi pripada i ikona Bogorodice sa Hristom, takođe iz XVI-XVIII veka, rad vrsnog majstora sa vizantijskog juga. Vredna pomena je i ikona Bogorodice sa Hristom i Svetim Jovanom Krstiteljem u kojoj vidimo dominaciju renesansnih detalja, zlatne pozadine, ornamentike, modelacije likova kao i zapadni nimbus oko glave Svetog Jovana. Uz ovu ikonu oltar Crkve Svetog Marka krasi i ikona Svetog Arhiđakona Stefana, rad Simeona Lazovića sa početka XIX veka. Iz prve polovine XIX veka imamo i dve ikone proroka Isaije i Solomona u ovalnim medaljonima sa duborezom, verovatno sa dveri Stare Crkve. Ove ikone su izložene u riznici, smeštenoj u hrastovim ormarima, na zapadnom zidu crkve. U ovoj postavci se mogu videti filigranski krstovi iz XIX veka, rad vrsnih užičkih kujundžija,koji su iza sebe ostavili i srebrna kandila i kadionice neizrecive lepote. Pored kujundžija Užice je imalo umešne i pobožne žene koje su svoju ljubav prema Bogu izražavale na svili i kadifi zlatotkanim vezom, koji glasno peva: „…sve što diše neka hvali Gospoda“.
Zbog trošnosti materijala (ćerpič, drvo…) Crkva je više puta obnavljana kako bi se sačuvala od vremena i prolaznosti materijala koji su je oblikovali. Obnavljajući Crkvu Užičani su više obnavljali sebe nego samu Crkvu, jer Crkva je Božija i ona će uvek postojati, ali mi ćemo biti i postojati, samo ako budemo deo Crkve, ugrađeni verom i životom u Telo Hristovo. Letopis Crkve pamti obnovu sa kraja XIX veka, potom 1921, kao i 1966. i oko 1990. godine. Poslednja, temeljna obnova bila je od 2004. do 2006. godine, kada je crkva ponovo osvećena za bogoslužbenu upotrebu na Markovdan 2006. godine. Ova obnova bi u vreme Episkopa žičkog G. Hrizostoma, a starešina Crkve bi Milić Dragović, protojerej.
U ovoj poslednjoj obnovi Crkva je sačuvala stari izgled i dobila novi sjaj. Drveni svod natkriljuje novi pod sa starim amvonom i podnim grejanjem. Novi ikonostas od orahovog drveta ukrasio je Ljuban Marić iz Lelića, a ikone na njemu delo su akademskog slikara mr Vidoja Tucovića, profesora novosadske akademije na odseku za zidno slikarstvo. Pomenuti duborezac je uradio i vladičanski tron kao i tron za celivajuću ikonu. Vredan pomena je i orao, simvol apostola Jovana Bogoslova, takođe urađen u duborezu, sa koga se čita Jevanđelje na Svetoj službi. Ovo potonje ukrašavanje Crkve Božije pomoglo je Ministarstvo kulture i blagočestivi narod Božiji, pojedinci i firme. Svojom bezimenom žrtvom i oni su stali u red svojih prethodnika koji su znali i verovali da je: „…svaki savršeni poklon odozgo i silazi od Oca Svetlosti“ i da njemu priliči svaka slava, čast i poklonjenje, a On nikome nije ostao dužan.
Crkva Svetog Marka ima svakodnevna bogosluženja, jutarnje u 7 sati, večernje u 18 sati, a subotom, nedeljom i praznikom Sveta Liturgija počinje u 8 sati. Tokom godine organizuje se veći broj predavanja na različite teme iz oblasti vere i života.
Izvor: Kamerom kroz Srbiju / otacmilic.com
